Ábhar
Tá an filíocht liriceach Is cineál léiriú briathartha é a úsáideann an focal chun mothú domhain, machnamh nó staid intinne a chur in iúl. Úsáidtear an téarma seo go minic chun amhráin, amhráin agus rómánsaí a ainmniú, agus níor cheart go dtuigfí filíocht liriceach a bheith comhchiallach le filíocht mar sheánra liteartha.
An focal lyrical Eascraíonn sé as seanchleachtas na Gréige maidir le filíocht a aithris a ghabhann leis an bhfile le huirlisí ceoil mar an liréar (a chuirtear i leith Erato freisin, meon na filíochta).
Déantar idirdhealú idir filíocht ghrinn nó aithriseach agus filíocht dhrámatúil nó scéalaíochta sa mhéid go gcuirtear in áirithe í do na ríochtaí príobháideacha, grámhara agus suibiachtúla. Ina ionad sin, díríonn sé ar fhoirmeacha simplí agus ar úsáid méadair agus rím, ós rud é go bhfuil a spéis dírithe ar chaitheamh aimsire mothúchánach seachas ar ghnóthachtáil aeistéitiúil a chuid foirmeacha.
- Féach freisin: Filíocht
Is iad seo a leanas roinnt cineálacha traidisiúnta filíochta liricí:
- An t-óráid. Moladh nó cur síos fileata ar rud, ar dhuine (grá nó laoch de ghnáth) nó cás.
- Eclogue. Is gnách go mbíonn filíocht thréadach ann, de ghnáth tagraíonn sé do thírdhreacha bucólacha agus d'eispéiris fhiáine, trí thréithriú na timpeallachta nádúrtha.
- An sonnet. Dán comhdhéanta de cheithre rann déag hendecasyllable (11 siolla) a soláthraíodh rím chonsalach, roinnte ina dhiaidh sin ina dhá rann de cheithre agus dhá cheann de thrí véarsa (ceathairéad agus tríphíosa) chun struchtúr séiseach a bhaint amach. Ar feadh na gcéadta bliain measadh go raibh sé ar an bhfoirm fileata par excellence.
- An marbhántacht. Amhrán pian, slán nó cumha0.
- Madrigal. Dán grá den chuid is mó, gearr ar fhad ach suibiachtúil ina fhoirmeacha agus é lán de mhothúchán beagnach rúnda an leannáin.
- An epigram. Amhrán gairid, aoir de ghnáth, íorónach nó spraíúil, ina dtaispeántar greann agus fuacht an fhile.
Samplaí de dhánta lyrical
- "Sonnet" le Lope de Vega
Deir sonnet liom Violante a dhéanamh,
go bhfaca mé i mo shaol an oiread sin trioblóide i mo shaol:
deir ceithre rann déag gur sonnet é,
magadh magadh dul an triúr amach romhainn.
Shíl mé nach bhféadfainn consain a aimsiú
agus tá mé i lár ceathairéad eile;
ach má fheicim mé féin sa chéad triplet,
níl aon rud i gceathairéid a chuireann eagla orm.
Don chéad triplet atá mé ag dul isteach,
agus is cosúil gur iontráil mé ar an gcos ceart,
Bhuel, táim ag tabhairt deireadh leis an véarsa seo.
Tá mé sa dara ceann cheana féin, agus tá amhras orm fós
Táim ag dul trí na trí véarsa déag dar críoch:
comhaireamh má tá ceithre dhuine dhéag ann: déantar é
- "Romance del Conde Arnaldos" (blúire) le húdar gan ainm
Cé a mbeadh an t-ádh sin air
ar uiscí na farraige,
mar bhí comhaireamh Arnaldos
maidin San Juan
ag dul ag seilg
as a chuid fabhcún a ramhrú,
chonaic gal ag teacht
atá ag iarraidh teacht i dtír
tugann na coinnle síoda
rigging ór torzal
tá airgead ag ancairí
leaca coiréil mín (…)
- "Soneto XXIII" le Garcilaso de la Vega
Cé ardaigh agus lile
taispeántar an dath i do chomhartha,
agus go bhfuil do chuma ard macánta,
adhaint an croí agus srian a chur air;
agus chomh fada leis an ghruaig, sin sa fhéith
roghnaíodh an t-ór, le heitilt sciobtha,
don choiléar álainn bán, ina seasamh,
bogann an ghaoth, scaiptear agus déanann sí praiseach;
glac do earrach lúcháireach
na torthaí milis, roimh an am feargach
clúdaigh an cruinniú mullaigh álainn le sneachta.
Wither an ghaoth oighreata an rós.
Athróidh gach rud an aois éadrom
as gan a nós a bhogadh.
- "To a nose" (sonnet) le Francisco de Quevedo
Nuair a bhuail fear srón,
uair amháin ar shrón superlative,
uair amháin bhí srón dáiríre ann agus scríobh,
Uair amháin ar iasc claíomh an-féasógach.
Bhí sé sundial droch-aghaidh,
uair amháin ar altóir mhachnamhach,
bhí aghaidh eilifint in airde,
Bhí níos mó aithris ar Ovidio Nasón.
Uair amháin ar spor gal,
uair amháin ar phirimid san Éigipt,
bhí an dá threibh déag de shrón.
Uair amháin ar shrón an-gan teorainn,
an oiread sin srón, srón chomh fíochmhar
gur coir é in aghaidh Annas.
- "Rima LIII" (blúire) le Gustavo Adolfo Bécquer
Fillfidh na fáinleoga dorcha
a neadacha le crochadh ar do bhalcóin,
agus arís leis an sciathán go dtí a criostail
ag imirt beidh siad ag glaoch.
Ach iad siúd a choinnigh an eitilt siar
d’áilleacht agus mo shástacht le machnamh a dhéanamh,
iad siúd a d’fhoghlaim ár n-ainmneacha ...
Ní fhillfidh na ... sin!
Fillfidh an féithleann torrach
ó do ghairdín na ballaí le dreapadh,
agus arís sa tráthnóna níos áille fós
osclófar a bláthanna. (…)
- "Scáth dubh" (blúire) le Rosalía de Castro
Nuair a cheapaim gur fhág tú
scáth dubh a chuireann iontas orm,
ag bun mo chinn,
tagann tú ar ais ag déanamh spraoi díom.
Nuair a shamhlaím go bhfuil tú imithe
sa ghrian chéanna a thaispeánann tú dom,
agus is tú an réalta a shileann,
Agus is tusa an ghaoth a shéideann (…)
- "Nuair a chailleann tú ..." le Ernesto Cardenal
Nuair a chaill mé thú, tá tusa agus mise caillte:
Mise toisc gur tusa an duine is mó a thaitníonn liom
agus tusa toisc gurbh mise an duine ba mhó a thaitin leat.
Ach as beirt againn caillfidh tú níos mó ná mise:
mar beidh mé in ann grá a thabhairt do dhaoine eile mar a bhí grá agam duit
Ach ní bheidh grá acu duit mar bhí grá agam duit
- "Margarita, tá an fharraige go hálainn" (blúire) le Rubén Darío
Margarita, tá an fharraige go hálainn,
agus an ghaoth
Tá croílár caolchúiseach aige faoi bhláth oráiste:
do anáil.
Ó tharla go mbeidh tú i bhfad uaim,
sábháil, a chailín, smaoineamh mhín
gur lá amháin a theastaigh uaidh a rá leat
scéal. (…)
- "CXXII" le Antonio Machado
Shamhlaigh mé gur thóg tú mé
síos cosán bán,
i lár na páirce glasa,
i dtreo gorm na sléibhte,
i dtreo na sléibhte gorma,
maidin serene.
Bhraith mé do lámh i mianach
do lámh mar chompánach,
guth do chailín i mo chluais
cosúil le clog nua,
cosúil le clog maighdean
de breacadh an earraigh.
Ba iad do ghuth agus do lámh iad,
i mbrionglóidí, mar sin fíor! ...
Dóchas beo a bhfuil aithne aige
cad a shlogann an talamh!
- "An turas deifnídeach" le Juan Ramón Jiménez
Agus rachaidh mé. Agus fanfaidh na héin, ag canadh;
agus fanfaidh mo ghairdín lena chrann glas,
agus lena tobar bán.
Gach tráthnóna beidh an spéir gorm agus gruama;
agus beidh siad ag imirt, mar atá siad tráthnóna inniu ag imirt,
cloigíní an cloigtheach.
Gheobhaidh siad siúd a raibh grá agam dóibh bás;
agus beidh an baile nua gach bliain;
agus sa choirnéal de sin mo ghairdín bláthanna agus bánfhite,
beidh mo spiorad wander, cumha.
Agus rachaidh mé; Agus beidh mé liom féin, gan dídean, gan crainn
glas, gan aon tobar bán,
gan spéir gorm agus gruama ...
Agus fanfaidh na héin, ag canadh.
- "Amhrán an bradach" (blúire) le José de Espronceda
Le deich gcinn de channaí in aghaidh an bhanda,
Gaoth ina seolta,
ní ghearrann an fharraige, ach cuileoga
bád seoil brig.
An long bradach a ghlaonn siad,
as a ghaisce, The Feared,
i ngach farraige ar a dtugtar
ó theorainn amháin go teorainn eile. (…)
- "Ode I - Saol ar Scor" (blúire) le Fray Luis de León
Saol suaimhneach
an té a theith ón domhan madding,
agus lean ort ag dul i bhfolach
cosán, áit a ndeachaigh siad
an cúpla fear críonna a bhí ar domhan;
Ní scamall é sin do bhrollach
den mhór bródúil as an stát,
ná an tsíleáil órga
tá meas air, monaraítear é
den Moro críonna, i jasper marthanach! (…)
- “Vaquera de la Finojosa” (blúire) leis na Marqués de Santillana
Cailín chomh hálainn
Ní fhaca mé ag an teorainn,
cosúil le cowgirl
den Finojosa.
Ag tógáil an bhóthair
ó Calatraveño
a Santa Maria,
ruaigeadh as codladh,
trí thalamh garbh
Chaill mé an rás
Chonaic mé an bó
den Finojosa. (…)
- "Coplas de Don Jorge Manrique as bás a athar" (blúire) le Jorge Manrique
Cuimhnigh ar an anam codlata,
an inchinn a athbheochan agus múscail,
ag faire
conas a chaitear an saol,
mar a thagann an bás
chomh ciúin;
cé chomh tapa agus a théann an pléisiúr,
conas, tar éis aontú
tugann pian,
conas, inár dtuairim,
aon am atá caite
Bhí sé níos fearr. (…)
- "An fhuil doirte" (blúire) le Federico García Lorca
Níl mé ag iarraidh é a fheiceáil!
Abair leis an ngealach teacht
Níl mé ag iarraidh an fhuil a fheiceáil
de Ignacio ar an ghaineamh.
Níl mé ag iarraidh é a fheiceáil!
An ghealach leathan.
Capall na scamaill fós,
agus cearnóg liath an aisling
le saileach ar na bacainní. (…)
Féach freisin:
- Dánta an Rómánsachais
- Dánta gearra
- Íomhánna fileata
